http://www.islamquest.net

تفسیر و شأن نزول آیه (الذین ینفقون اموالهم باللیل و النهار)[بقره-274] چیست؟
یکی از آیات در موضوع انفاق آیه 274 سوره بقره است: «الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»؛ کسانی که اموال خود را در شب و روز نهان و آشکارا انفاق کنند، آنان را نزد پروردگارشان پاداش نیکو خواهد بود و هرگز از حادثه آینده بیمناک و از امور گذشته اندوهگین نخواهند شد. در شأن نزول این آیه از ابن عباس نقل شده: این آیه درباره علی(ع) نازل شده است؛ زیرا آن حضرت چهار درهم داشت؛ یک درهم در روز و یک درهم در شب، یک درهم پنهانی و یک درهم را نیز آشکارا انفاق کرد.[1] این شأن نزول در منابع اهل سنت نیز ذکر شده است،[2] اگرچه شأن نزول‌‌های دیگری نیز در تفاسیر اهل سنت وجود دارد.[3] البته این شأن نزول،‌ منافاتی با تفسیر کلی آیه ندارد. به همین جهت می‌‌توان تعبیر «أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیَةً» را در توصیه به انفاق در حالات و زمان‌‌های مختلف تفسیر کرد که مسلمان به جهت حرص بر انفاق، بر آنها مبادرت می‌‌ورزد.[4] همچنین بیان این اوقات و حالات می‌‌تواند بیان‌‌گر این نکته باشد که مؤمن باید بر اساس شرایط و زمان‌های مختلف انفاق انجام دهد؛ گاه به صورت آشکار، گاه نهان و ... .[5] همچنین بعید نیست که مقدم داشتن شب بر روز، و پنهان بر آشکار (در آیه مورد بحث) اشاره به این باشد که مخفی بودن انفاق بهتر است، مگر موجبی برای اظهار باشد، هر چند باید در همه حال و به هر شکل، انفاق فراموش نشود.[6] «وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ» یعنی خوف‌ها و وحشت‌های قیامت بر آنها نیست و آنان در قیامت محزون و غمناک نخواهند بود.[7] البته مفسران پیرامون این عبارت، تفسیر دیگری را نیز بیان کرده‌‌اند: «انسان برای ادامه و اداره زندگی بی‏‌نیاز از مال و ثروت نیست و معمولاً هنگامی که آن‌را از دست می‌‏دهد اندوهناک می‌‏گردد؛ زیرا نمی‌‏داند در آینده وضع او چگونه خواهد بود. خداوند در این عبارت می‌‌فهماند که چنین افرادی از انفاق در راه خدا، خوف و وحشتی از آینده ندارند و به خاطر از دست دادن قسمتی از ثروت خود اندوهگین نمی‌‏شوند، زیرا می‏‌دانند در مقابل چیزی که از دست داده‏‌اند، از فضل پروردگار و از برکات فردی و اجتماعی و اخلاقی آن در این جهان و آن جهان بهره‏‌مند خواهند شد».[8]   [1] . طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج 1، ص 150، انتشارات دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، تهران، چاپ اول، 1377ش. [2] . فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 7، ص 71، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، 1420ق؛ آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: عطیة، علی عبدالباری،  ج 2، ص 46، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1415ق. [3] . برای نمونه ر. ک: سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج 1، ص 363، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، قم، 1404ق؛ مفاتیح الغیب، ج ‏7، ص 71. [4] . ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج 1، ص 319، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، 1407ق؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‏، محمد جواد، ج 2، ص 667 – 668، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش. [5] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 2، ص 361، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش. [6] . همان. [7] . مجمع البیان، ج 2، ص 668. [8] . تفسیر نمونه ج 2، ص 261 – 262.
عنوان سوال:

تفسیر و شأن نزول آیه (الذین ینفقون اموالهم باللیل و النهار)[بقره-274] چیست؟


پاسخ:

یکی از آیات در موضوع انفاق آیه 274 سوره بقره است: «الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»؛ کسانی که اموال خود را در شب و روز نهان و آشکارا انفاق کنند، آنان را نزد پروردگارشان پاداش نیکو خواهد بود و هرگز از حادثه آینده بیمناک و از امور گذشته اندوهگین نخواهند شد.
در شأن نزول این آیه از ابن عباس نقل شده: این آیه درباره علی(ع) نازل شده است؛ زیرا آن حضرت چهار درهم داشت؛ یک درهم در روز و یک درهم در شب، یک درهم پنهانی و یک درهم را نیز آشکارا انفاق کرد.[1] این شأن نزول در منابع اهل سنت نیز ذکر شده است،[2] اگرچه شأن نزول‌‌های دیگری نیز در تفاسیر اهل سنت وجود دارد.[3]
البته این شأن نزول،‌ منافاتی با تفسیر کلی آیه ندارد. به همین جهت می‌‌توان تعبیر «أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیَةً» را در توصیه به انفاق در حالات و زمان‌‌های مختلف تفسیر کرد که مسلمان به جهت حرص بر انفاق، بر آنها مبادرت می‌‌ورزد.[4] همچنین بیان این اوقات و حالات می‌‌تواند بیان‌‌گر این نکته باشد که مؤمن باید بر اساس شرایط و زمان‌های مختلف انفاق انجام دهد؛ گاه به صورت آشکار، گاه نهان و ... .[5] همچنین بعید نیست که مقدم داشتن شب بر روز، و پنهان بر آشکار (در آیه مورد بحث) اشاره به این باشد که مخفی بودن انفاق بهتر است، مگر موجبی برای اظهار باشد، هر چند باید در همه حال و به هر شکل، انفاق فراموش نشود.[6]
«وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ» یعنی خوف‌ها و وحشت‌های قیامت بر آنها نیست و آنان در قیامت محزون و غمناک نخواهند بود.[7] البته مفسران پیرامون این عبارت، تفسیر دیگری را نیز بیان کرده‌‌اند: «انسان برای ادامه و اداره زندگی بی‏‌نیاز از مال و ثروت نیست و معمولاً هنگامی که آن‌را از دست می‌‏دهد اندوهناک می‌‏گردد؛ زیرا نمی‌‏داند در آینده وضع او چگونه خواهد بود. خداوند در این عبارت می‌‌فهماند که چنین افرادی از انفاق در راه خدا، خوف و وحشتی از آینده ندارند و به خاطر از دست دادن قسمتی از ثروت خود اندوهگین نمی‌‏شوند، زیرا می‏‌دانند در مقابل چیزی که از دست داده‏‌اند، از فضل پروردگار و از برکات فردی و اجتماعی و اخلاقی آن در این جهان و آن جهان بهره‏‌مند خواهند شد».[8]   [1] . طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج 1، ص 150، انتشارات دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، تهران، چاپ اول، 1377ش. [2] . فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 7، ص 71، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، 1420ق؛ آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: عطیة، علی عبدالباری،  ج 2، ص 46، دارالکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1415ق. [3] . برای نمونه ر. ک: سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج 1، ص 363، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، قم، 1404ق؛ مفاتیح الغیب، ج ‏7، ص 71. [4] . ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج 1، ص 319، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، 1407ق؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‏، محمد جواد، ج 2، ص 667 – 668، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش. [5] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 2، ص 361، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش. [6] . همان. [7] . مجمع البیان، ج 2، ص 668. [8] . تفسیر نمونه ج 2، ص 261 – 262.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین